بهترین روش اطفای حریق برای مایعات قابل اشتعال

اطفا حریق مایعات قابل اشتعال

اطفای حریق مایعات قابل اشتعال (مانند بنزین، الکل، نفت و سایر مواد هیدروکربنی) به دلیل ویژگی‌های خاص این مواد، نیازمند روش‌های خاص و تجهیزات مناسب است. این نوع آتش‌سوزی‌ها معمولاً در دسته آتش‌های کلاس B قرار می‌گیرند. در ادامه، روش‌های مناسب برای اطفای این نوع حریق را به‌صورت دقیق بررسی می‌کنیم.

 

اصول اولیه در اطفای حریق کلاس B

مایعات قابل اشتعال به‌راحتی بخار شده و ترکیب بخارات آن‌ها با اکسیژن هوا منجر به احتراق می‌شود. برای خاموش کردن چنین آتش‌هایی، باید یکی از عوامل سه‌گانه آتش (مثلث آتش) را حذف کرد:

• اکسیژن (با استفاده از مواد خفه‌کننده مانند کف یا گاز CO₂)
• حرارت (با استفاده از آب یا دیگر مواد خنک‌کننده مناسب)
• سوخت (با جلوگیری از گسترش ماده قابل اشتعال)

روش‌های اطفای حریق مایعات قابل اشتعال

استفاده از کف برای اطفا مایعات قابل اشتعال

کف‌های آتش‌نشانی (AFFF, FFFP و غیره) بهترین گزینه برای خاموش کردن کلاس آتش سوزی B هستند. این کف‌ها یک لایه محافظ بر روی سطح مایع ایجاد کرده و مانع از رسیدن اکسیژن به آن می‌شوند.

نحوه عملکرد کف در اطفای حریق مایعات قابل اشتعال

1. ایجاد لایه محافظ و جلوگیری از تماس اکسیژن با سطح مایع: کف پس از پاشش بر روی مایع، یک لایه سبک و پایدار تشکیل می‌دهد که مانع از رسیدن اکسیژن به سطح مایع قابل اشتعال می‌شود. بدون اکسیژن، فرآیند احتراق متوقف شده و آتش خاموش می‌شود.
2. کاهش تبخیر بخارات قابل اشتعال: اکثر مایعات قابل اشتعال از خود بخار تولید می‌کنند که در ترکیب با اکسیژن و یک منبع جرقه، باعث ادامه آتش‌سوزی می‌شود. کف این بخارات را محبوس کرده و از تولید و انتشار آن‌ها جلوگیری می‌کند.
3. کاهش دمای سطح مایع: ترکیب آب موجود در کف به همراه خاصیت خنک‌کنندگی، دمای سطح مایع را کاهش داده و باعث خاموش شدن سریع‌تر آتش می‌شود.
4. جلوگیری از شعله‌ور شدن مجدد:  لایه کف علاوه بر خاموش کردن آتش، سطح مایع را پوشانده و از شعله‌ور شدن مجدد جلوگیری می‌کند. در صورت عدم استفاده از کف، ممکن است آتش پس از خاموش شدن دوباره شعله‌ور شود.

مزایای استفاده از کف:

• خفه کردن آتش با تشکیل یک لایه روی مایع
• کاهش بخارات قابل اشتعال
• جلوگیری از شعله‌ور شدن مجدد
• قابل استفاده در محیط‌های بسته و باز

 

انواع کف آتش‌نشانی مورد استفاده:

انواع مختلفی از کف‌های آتش‌نشانی بسته به نوع مایع قابل اشتعال و محیط کاربرد وجود دارد:

•  کف پروتئینی (Protein Foam)
  – از ترکیبات پروتئینی و مواد کف‌زا ساخته شده است.
  – دارای پایداری بالا و مناسب برای آتش‌سوزی‌های مایعات نفتی مانند گازوئیل و نفت خام.
  – در محیط‌های صنعتی و پالایشگاهی استفاده می‌شود.
•  کف فلوئوروپروتئینی (Fluoroprotein Foam – FFFP)
  – ترکیبی از کف پروتئینی و مواد فلوئورکربنی برای ایجاد مقاومت در برابر آتش‌های هیدروکربنی.
  – نسبت به کف پروتئینی سبک‌تر است و روی سطح مایعاتی مانند بنزین بهتر پخش می‌شود.
  – در فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های سوخت‌گیری کاربرد دارد.
• کف آبی-فیلم‌ساز (Aqueous Film Forming Foam – AFFF)
  – سبک‌ترین و پرکاربردترین نوع کف آتش‌نشانی.
  – علاوه بر ایجاد لایه کف، یک فیلم آبکی نازک روی سطح مایع تشکیل می‌دهد که به‌سرعت آتش را خاموش می‌کند.
  – مناسب برای آتش‌سوزی‌های بنزین، الکل و مایعات سبک قابل اشتعال.
• کف مقاوم در برابر الکل (Alcohol-Resistant AFFF – AR-AFFF)
  – مخصوص اطفای مایعات قطبی مانند الکل، اتانول و استون.
  – دارای یک لایه پلیمری محافظ برای جلوگیری از تجزیه شدن کف در تماس با الکل.

عمل کف در اطفای حریق مایعات چیست؟

عمل کف در اطفای حریق مایعات قابل اشتعال، به ایجاد یک لایه‌ی پایدار از فوم بر روی سطح مایع متکی است. این لایه باعث جداسازی اکسیژن از ماده‌ی مشتعل شده و از انتشار بخارات قابل اشتعال جلوگیری می‌کند. همچنین، کف باعث خنک شدن سطح مایع و کاهش دمای آن می‌شود، که از گسترش حریق جلوگیری کرده و خاموش شدن آتش را تسهیل می‌کند.

روش‌های استفاده از کف برای اطفای حریق مایعات قابل اشتعال

• برای آتش‌های کوچک، از کپسول‌های کف‌دار دستی استفاده می‌شود که باید به سمت سطح مایع هدایت شوند تا کف روی آن گسترش یابد و آتش را خاموش کند.
• در محیط‌های صنعتی مانند پالایشگاه‌ها و مخازن سوخت، سیستم‌های ثابت تزریق کف به‌طور خودکار هنگام آتش‌سوزی فعال شده و کف را روی سطح مایع تخلیه می‌کنند. برای پوشش‌دهی وسیع‌تر، نازل‌های کف‌پاش دستی یا خودکار مورد استفاده قرار می‌گیرند که کف را به‌آرامی روی سطح مایع پخش می‌کنند تا از پراکنده شدن مایع قابل اشتعال جلوگیری شود.
• در آتش‌سوزی‌های گسترده، توپ‌های کف یا Foam Monitors با قابلیت پرتاب کف به مسافت‌های طولانی به کار گرفته می‌شوند که در خاموش کردن آتش در پالایشگاه‌ها بسیار مؤثر هستند. انتخاب روش مناسب بستگی به شدت و گستردگی حریق دارد و هر یک از این روش‌ها در شرایط خاص خود بیشترین کارایی را دارند.

استفاده از دی‌اکسید کربن (CO₂) برای اطفای مایعات قابل اشتعال

گاز CO₂ یکی از بهترین روش‌ها برای خاموش کردن آتش‌های مایعات قابل اشتعال است، به‌خصوص در فضاهای بسته. این گاز با جایگزین کردن اکسیژن باعث خاموش شدن آتش می‌شود.

مزایای اطفا با دی‌اکسید کربن (CO₂):

• خفه کردن آتش بدون آسیب به تجهیزات
• بدون باقی‌مانده و بدون آلودگی
• مناسب برای فضاهای بسته (مثل آزمایشگاه‌ها)

معایب اطفا با دی‌اکسید کربن (CO₂):

• در فضاهای باز کارایی کمتری دارد (به دلیل پراکنده شدن گاز)
• امکان شعله‌ور شدن مجدد پس از رفع اثر CO₂

نحوه استفاده از دی‌اکسید کربن (CO₂) برای اطفای حریق مایعات قابل اشتعال

• برای آتش‌سوزی‌های کوچک، از خاموش‌کننده‌های دستی CO₂ استفاده می‌شود که باید نازل آن را به سمت پایه شعله و سطح مایع قابل اشتعال گرفت تا یک لایه گازی روی آن تشکیل شود و اکسیژن را از آتش جدا کند. تخلیه گاز باید تا زمانی ادامه یابد که شعله‌ها کاملاً خاموش شوند و خطر اشتعال مجدد وجود نداشته باشد.
• در محیط‌های صنعتی مانند پالایشگاه‌ها، انبارهای مواد شیمیایی و تأسیسات نفتی، سیستم‌های ثابت اطفای حریق CO₂ به کار می‌روند که هنگام تشخیص آتش، مقدار مشخصی از این گاز را به‌صورت مه غلیظ در محیط منتشر کرده و باعث خاموش شدن سریع حریق می‌شوند. این سیستم‌ها معمولاً برای فضاهای بسته و مکان‌هایی که تجهیزات حساس دارند مناسب‌تر هستند.
• در تأسیسات بزرگ مانند اتاق‌های سرور، مراکز داده و کشتی‌ها، از سیستم‌های تحت فشار CO₂ استفاده می‌شود که مخازن بزرگی از این گاز را در خود جای داده و در صورت بروز حریق، آن را به‌سرعت در محیط تخلیه می‌کنند تا آتش خاموش شود.

 

استفاده از پودر خشک برای خاموش کردن مایعات قابل اشتعال

پودرهای خاموش‌کننده مانند پودر ABC و BC برای خاموش کردن آتش‌های مایعات قابل اشتعال مناسب‌اند.

مزایا استفاده از پودر خشک:

• قابلیت استفاده برای انواع آتش‌ها (کلاس A، B، C)
• عملکرد سریع در قطع زنجیره احتراق

معایب استفاده از پودر خشک:

• ممکن است شعله‌ور شدن مجدد رخ دهد.
• پخش شدن پودر باعث کاهش دید و ایجاد آلودگی در محیط می‌شود.

 نحوه استفاده از پودر خشک در خاموش کردن آتش مایعات قابل اشتعال

• خاموش‌کننده‌های دستی پودر خشک برای مهار حریق‌های کوچک و موضعی مایعات قابل اشتعال به کار می‌روند. هنگام استفاده، نازل باید به سمت پایه شعله و سطح مایع گرفته شود تا پودر به‌صورت یکنواخت پخش گردد. از پاشیدن مستقیم پودر به داخل مایع باید خودداری کرد، زیرا این کار ممکن است باعث پاشش مایع و گسترش آتش شود. تخلیه خاموش‌کننده باید تا زمان ایجاد یک لایه کامل از پودر روی مایع ادامه یابد تا از بازگشت آتش جلوگیری شود.
• در محیط‌های صنعتی مانند پالایشگاه‌ها و انبارهای مواد شیمیایی، سیستم‌های ثابت پودر خشک به کار گرفته می‌شوند که هنگام بروز آتش به‌طور خودکار مقدار مشخصی از پودر را در محیط پخش می‌کنند. این سیستم‌ها به‌ویژه در مخازن سوخت و سکوهای نفتی برای مقابله با آتش‌سوزی‌های بزرگ کاربرد دارند.
• برای پوشش وسیع در آتش‌سوزی‌های گسترده، از نازل‌های پودرپاش دستی یا خودکار استفاده می‌شود که پودر را به‌طور ملایم روی سطح مایع منتشر می‌کنند. در تأسیسات بزرگ مانند پایانه‌های سوخت و سکوهای نفتی، توپ‌های پرتاب‌کننده پودر خشک به کار می‌روند که امکان خاموش کردن آتش در مقیاس بالا را فراهم می‌کنند.

 

روش‌های نامناسب در خاموش کردن آتش کلاس B

❌ ریختن آب روی آتش مایعات قابل اشتعال: آب سبک‌تر از اکثر مایعات اشتعال‌پذیر است و باعث پراکنده شدن آن‌ها شده و آتش را گسترش می‌دهد.
❌ استفاده از خاموش‌کننده‌های نامناسب: به‌عنوان‌مثال، کپسول‌های آب‌پاش یا CO₂ در مکان‌های باز چندان مؤثر نیستند.
❌ دمیدن یا ایجاد جریان هوا: ممکن است باعث گسترش آتش و افزایش اشتعال شود.

 

پیشگیری از آتش‌سوزی مایعات قابل اشتعال

• نگهداری در ظروف مخصوص و در محیط‌های خنک و دور از منابع جرقه
• استفاده از تهویه مناسب در محیط‌های صنعتی و انبارها
• رعایت اصول ایمنی در حمل و نقل این مایعات
• آموزش کارکنان و استفاده از تجهیزات مناسب اطفای حریق

 

جمع‌بندی:

بهترین روش برای اطفای حریق مایعات کدام است؟

انتخاب روش مناسب برای خاموش کردن آتش‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال (کلاس B) به محیط، نوع ماده و شدت حریق بستگی دارد.

• در محیط‌های باز: استفاده از کف آتش‌نشانی بهترین گزینه است، زیرا با ایجاد یک لایه محافظ، از تماس اکسیژن با مایع جلوگیری کرده و احتمال شعله‌ور شدن مجدد را کاهش می‌دهد. این روش به‌ویژه در آتش‌سوزی‌های ناشی از سوخت‌های هیدروکربنی مانند بنزین، نفت و گازوئیل بسیار مؤثر است.
• در محیط‌های بسته: گاز دی‌اکسید کربن (CO₂) و پودر خشک گزینه‌های مؤثری هستند. CO₂ با کاهش اکسیژن محیط، آتش را خفه کرده و بدون باقی‌مانده عمل می‌کند، در حالی که پودر خشک با قطع زنجیره واکنش‌های شیمیایی احتراق، شعله را خاموش می‌کند. این روش‌ها برای آزمایشگاه‌ها، تأسیسات نفتی و محیط‌های صنعتی بسته مناسب‌اند.