بر اساس ضوابط سازمان آتش‌نشانی تهران، نصب سیستم‌های اسپرینکلر (شبکه اطفاء اتوماتیک آبی) در ساختمان‌ها به منظور افزایش ایمنی در برابر حریق الزامی است. این الزام به‌ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه و با کاربری‌های خاص مورد تأکید قرار گرفته است.
موارد کلیدی در این ضوابط عبارت‌اند از:
- ساختمان‌های بلندمرتبه: در ساختمان‌های با ارتفاع بیش از ۵ طبقه (بالای 23 متر)، نصب سیستم اسپرینکلر در تمامی طبقات الزامی است.
- پارکینگ‌ها: تمامی فضاهای پارکینگ، شامل محل‌های پارک خودرو، مسیرهای تردد و رمپ‌ها، باید به‌طور کامل تحت پوشش شبکه اسپرینکلر قرار گیرند
- تصرفات تجاری: کلیه قسمت‌های تصرفات تجاری نظیر واحدها و راهروهای تجاری، باید به‌طور کامل تحت پوشش شبکه اسپرینکلر قرار گیرند.
- سالن‌های اجتماعات و آمفی‌تئاترها: این فضاها باید به‌طور کامل تحت پوشش شبکه اسپرینکلر باشند.
- انبارها و باراندازها: انبارهای اجناس و باراندازها باید تحت پوشش کامل شبکه اسپرینکلر نوع مناسب قرار گیرند.
- اتاق‌های برق: در صورت اختصاص اتاق برق به تجهیزات برقی نوع خشک و عدم وجود مواد قابل اشتعال، می‌توان از نصب اسپرینکلر چشم‌پوشی نمود.
همچنین، ضوابط آتش نشانی تهران تأکید دارند که سیستم اسپرینکلر باید در ترکیب با سیستم کشف و اعلام حریق باشد تا در صورت وقوع حریق، عملکرد هماهنگی بین این سیستم‌ها وجود داشته باشد.
لازم به ذکر است که این ضوابط ممکن است با توجه به نوع کاربری، ارتفاع ساختمان و نظر کارشناسان آتش‌نشانی متفاوت باشد. بنابراین، توصیه می‌شود در هر پروژه ساختمانی، ضوابط و مقررات به‌روز سازمان آتش‌نشانی تهران مورد بررسی قرار گیرد.
شعاع پوشش اسپرینکلر
طبق استاندارد NFPA 13 که معتبرترین استاندارد در زمینه طراحی و نصب سیستم‌های اسپرینکلر است، شعاع پوشش هر اسپرینکلر به نوع آن، ارتفاع سقف و میزان خطر حریق در محیط بستگی دارد. اما به‌طور کلی، مقادیر معمول به شرح زیر است:
شعاع پوشش اسپرینکلرهای استاندارد
| سطح خطر | حداکثر فاصله بین اسپرینکلرها (متر) | حداکثر سطح پوشش هر اسپرینکلر (متر مربع) | شعاع پوشش (متر) |
|---|---|---|---|
| کم | 4.6 | 20.9 | حدود 2.3 |
| متوسط | 4.6 تا 4.9 | 12.1 تا 18.6 | 2.5 تا 3 |
| بالا | 3.7 | 9.3 | 1.8 تا 2 |
شعاع پوشش اسپرینکلرهای پوشش گسترده
| نوع سقف | حداکثر سطح پوشش (متر مربع) | حداکثر فاصله بین اسپرینکلرها (متر) |
|---|---|---|
| سقف‌های کوتاه (کمتر از ۳ متر) | 27.9 | 6.1 |
| سقف‌های بلند (بیش از ۳ متر) | 20.9 | 4.6 |
شعاع پوشش اسپرینکلرهای دیواری
شعاع پوشش اسپرینکلرهای دیواری شامل حداکثر فاصله ۴.۶ متر بین دو اسپرینکلر و فاصله ۱.۸ متر از دیوار انتهایی است.
لوله کشی اسپرینکلر
سیستم لوله‌کشی اسپرینکلر به دو روش طراحی می‌شود:
- محاسبات هیدرولیکی: در این روش افت فشار آب محاسبه شده و لوله‌کشی بر اساس آن تعیین می‌شود. به منظور صرفه جويي در ﻫزينهﻫای اجرا، انجام محاسبات هیدروليكی ارجحيت دارد.
- جداول پیش‌تعیین شده: در این روش، سایز لوله‌ها و تعداد اسپرینکلرها بر اساس جداول استاندارد مشخص می‌شود.
جدول اسپرینکلر
کلاس دمايی اسپرينكلر باید بر اساس حداکثر دمای سقف، طبق جدول زیر انتخاب شود.
| حداکثر دمای سقف | حداکثر دمای سقف | درجه‌بندی دما | درجه‌بندی دما | کلاس‌بندی دما | کد رنگ | رنگ حباب شیشه‌ای |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 28°C | 150°F | 27-38°C | 135-175°F | معمولی | بی‌رنگ یا مشکی | نارنجی یا قرمز |
| 66°C | 150°F | 57-77°C | 135-170°F | متوسط | سفید | زرد یا سبز |
| 107°C | 225°F | 79-107°C | 175-225°F | بالا | آبی | آبی |
| 149°C | 300°F | 121-149°C | 250-300°F | خیلی بالا | قرمز | بنفش |
| 191°C | 375°F | 163-191°C | 325-375°F | خیلی خیلی بالا | قرمز | بنفش |
| 246°C | 475°F | 204-246°C | 400-475°F | فوق‌العاده بالا | نارنجی | مشکی |
| 329°C | 650°F | 275-329°C | 500-575°F | فوق‌العاده بالا | نارنجی | مشکی |
جدول تعداد اسپرینکلر
برآورد تعداد اسپرینکلر به پارامترهای زیادی از جمله فاصله استاندارد اسپرینکلرها از یکدیگر، نوع اسپرینکلر، نوع خطر محیط و فاصله از دیوار بستگی دارد که در قسمت محاسبات اسپرینکلر بیشتر به آن پرداخته می شود.
اما حداقل تعداد اسپرینکلرهای ذخیره، با توجه به تعداد کل اسپرینکلرهای به کار رفته در ساختمان، مطابق جدول زیر است:
| تعداد کل اسپرینکلرهای ساختمان | تعداد اسپرینکلرهای ذخیره |
|---|---|
| 300 عدد | حداقل 6 عدد |
| 300 الی 1000 عدد | حداقل 12 عدد |
| بیش از 1000 عدد | حداقل 24 عدد |
جدول سایز لوله اسپرینکلر
در روش جداول پيش تعيين شده، سايز لوله در محيط كم خطر و محيط خطر متوسط مطابق جداول زیر تعيين ميشود.
جدول سایز لوله اسپرینکلر در محیط های کم خطر
| سایز لوله | لوله فولادی | لوله مسی |
|---|---|---|
| 1 اینچ | 2 عدد | 2 عدد |
| 1¼ اینچ | 3 عدد | 3 عدد |
| 1½ اینچ | 5 عدد | 5 عدد |
| 2 اینچ | 10 عدد | 10 عدد |
| 2½ اینچ | 20 عدد | 40 عدد |
| 3 اینچ | 30 عدد | 45 عدد |
| 4 اینچ | 60 عدد | 115 عدد |
جدول سایز لوله اسپرینکلر در محیط های خطر معمولی
| سایز لوله | لوله فولادی | لوله مسی |
|---|---|---|
| 1 اینچ | 2 عدد | 2 عدد |
| 1¼ اینچ | 3 عدد | 3 عدد |
| 1½ اینچ | 5 عدد | 5 عدد |
| 2 اینچ | 10 عدد | 12 عدد |
| 2½ اینچ | 20 عدد | 25 عدد |
| 3 اینچ | 30 عدد | 45 عدد |
| 4 اینچ | 60 عدد | 115 عدد |
| 5 اینچ | 100 عدد | 180 عدد |
| 6 اینچ | 175 عدد | 240 عدد |
حداکثر فاصله بین دو اسپرینکلر
حداکثر فاصله بین اسپرینکلرها معمولاً 4.6 متر است
فاصله استاندارد اسپرینکلر
- بیشترین فاصله مجاز اسپرینکلر در محیط کم خطر: 4.6 متر
- بیشترین فاصله مجاز اسپرینکلر در محیط خطر متوسط: 4.6 متر
- بیشترین فاصله مجاز اسپرینکلر در محیط پرخطر: 3.7 متر
فاصله اسپرینکلر از دیوار
- بيشترين فاصله اسپرينكلر تا ديوار نباید از نصف فاصله مجاز بين اسپرينكلرﻫا بيشتر شود.
- اسپرينكلرﻫا نباید در فاصله كمتر از 102 ميليمتر تا ديوار قرار بگيرند.
- در خصوص فاصله اسپرينكلرﻫا از ديوار در محيط كم خطر، يك استثناء تحت عنوان قانون اتاق كوچک وجود دارد.
قانون اتاق كوچک
در محیط‌های کم‌خطر، فاصله اسپرینکلرها از دیوار معمولاً محدود است، اما استثنایی به نام “قانون اتاق کوچک” وجود دارد. بر اساس این قانون، فاصله اسپرینکلرها تا یکی از دیوارهای اتاق می‌تواند تا ۲.۷۵ متر افزایش یابد، مشروط بر اینکه اتاق کمتر از ۷۵ مترمربع مساحت داشته باشد، سازه سقف غیرمسدودکننده باشد و فضا با دیوار و سقف احاطه شده باشد. همچنین، وجود بازشوهایی مانند در و محل عبور مانعی ندارد، مشروط بر اینکه فاصله بالای بازشو تا سقف بیش از ۲۰ سانتی‌متر باشد. در این شرایط، اسپرینکلرهای دیواری باید در فاصله ۱۰۲ تا ۱۵۲ میلی‌متر از سقف نصب شوند.
فاصله اسپرینکلر از چراغ
برای جلوگیری از تأثیرات حرارتی چراغ‌ها بر عملکرد اسپرینکلر، حداقل فاصله اسپرینکلر از منابع حرارتی به صورت زیر تعیین شده است:
| منبع گرما | حداقل فاصله از لبه منبع تا اسپرینکلر دما معمولی (میلی‌متر) | حداقل فاصله از لبه منبع تا اسپرینکلر دما متوسط (میلی‌متر) |
|---|---|---|
| کنار بخاری توکار | 914 | 305 |
| جلوی بخاری توکار | 1524 | 914 |
| اجاق‌های چوبی یا زغالی | 1067 | 305 |
| محدوده آشپزخانه | 457 | 229 |
| اون یا گرمخانه دیواری | 457 | 229 |
| لوله‌های هوای داغ | 457 | 229 |
| کانال گرمایشی فاقد عایق حرارتی | 457 | 229 |
| لوله‌های آب داغ فاقد عایق حرارتی | 305 | 152 |
| کنار دریچه‌های هوای داغ سقفی یا دیواری | 607 | 305 |
| روبروی دریچه‌های هوای داغ سقفی یا دیواری | 914 | 457 |
| آبگرمکن یا دیگ بخار | 152 | 76 |
| روشنایی ≥ 250 وات | 152 | 76 |
| روشنایی 250 تا 499 وات | 305 | 152 |
محاسبات اسپرینکلر
برای تعیین تعداد اسپرینکلرهای لازم در یک فضا، باید مراحل زیر را انجام دهیم:
1. تعیین مساحت تحت پوشش هر اسپرینکلر
بر اساس NFPA 13، هر اسپرینکلر می‌تواند مقدار مشخصی از مساحت را پوشش دهد که به نوع خطر آتش‌سوزی و نوع اسپرینکلر بستگی دارد.
جدول پوشش اسپرینکلرها بر اساس نوع خطر
| نوع خطر آتش‌سوزی | حداکثر مساحت تحت پوشش هر اسپرینکلر (ft²) |
|---|---|
| خطر کم | 225 |
| خطر معمولی گروه 1 | 130 |
| خطر معمولی گروه 2 | 130 |
| خطر زیاد گروه 1 | 100 |
| خطر زیاد گروه 2 | 90 |
✅ مثال:
– در یک فضای اداری (خطر کم)، هر اسپرینکلر 21 متر مربع (4.6 × 4.6 متر) را پوشش می‌دهد.
– در یک انبار صنعتی (خطر زیاد)، هر اسپرینکلر 9.3 متر مربع (3 × 3 متر) را پوشش می‌دهد.
2. محاسبه تعداد اسپرینکلر موردنیاز
فرمول محاسبه تعداد اسپرینکلرها
✅ مثال ۱: فضای اداری (خطر کم)
– ابعاد فضا: 30 × 20 متر= 600 مترمربع
– پوشش هر اسپرینکلر: 21 متر مربع
– تعداد اسپرینکلر موردنیاز = 29
✅ مثال ۲: انبار صنعتی (خطر زیاد گروه 1)
– ابعاد فضا: 40 × 30 متر= 1200مترمربع
– پوشش هر اسپرینکلر: 9.3 متر مربع
– تعداد اسپرینکلر موردنیاز = 130
در صورت وجود موانعی مانند تیرها، کانال‌های تهویه یا تجهیزات مرتفع در فضا، اصلاح تعداد اسپرینکلرها ضروری است. در چنین شرایطی، مساحت تحت پوشش هر اسپرینکلر کاهش می‌یابد و فاصله بین آن‌ها کمتر می‌شود، البته باید حداکثر فاصله مجاز رعایت گردد. همچنین، ممکن است برای پوشش مناسب، اسپرینکلرهای اضافی در بین موانع مورد نیاز باشد.
در انبارهایی که دارای قفسه‌های مرتفع با ارتفاع ۶ متر هستند، استفاده از اسپرینکلرهای قفسه‌ای (In-Rack Sprinklers) ضروری است. در چنین شرایطی، علاوه بر اسپرینکلرهای سقفی، باید حداقل در هر ۳ متر ارتفاع قفسه یک اسپرینکلر نصب شود تا ایمنی و پوشش مناسب در برابر آتش‌سوزی تضمین گردد.
