زون بندی حریق یکی از مهمترین مراحل طراحی سیستم اعلام حریق هر ساختمان به شمار میآید. بدون طراحی دقیق منطقه بندی حریق، ممکن است هنگام وقوع آتشسوزی زمان ارزشمند را از دست بدهیم و یافتن محل آتش و کنترل آن دشوار شود. در این مقاله، قصد دارم شما را گام به گام با نحوه زون بندی سیستم اعلام حریق آشنا کنم، ضوابط و استانداردهای لازم را توضیح دهم و مثالهای عملی برای تقسیم بندی و نقشهکشی زونها ارائه دهم.
با مطالعه این راهنما، شما قادر خواهید بود تصمیمات فنی بهتر بگیرید، طراحان و پیمانکاران را بهتر راهنمایی کنید و در نهایت ایمنی ساختمان خود را ارتقا دهید.
اگر شما نیز در حال تجهیز ساختمان خود به سیستمهای ایمنی هستید، پیشنهاد میکنیم از تجهیزات اعلام حریق استاندارد و تأییدشده استفاده کنید. فروشگاه آکا ایمن به عنوان یکی از مراجع تخصصی در حوزه تجهیزات ایمنی و آتشنشانی، مجموعهای کامل از دتکتورها، شستیها، پنلهای کنترل و آژیرهای هشدار را با گارانتی و قیمت رقابتی عرضه میکند. با مراجعه به صفحه “خرید تجهیزات اعلام حریق” در سایت آکا ایمن، میتوانید متناسب با نوع ساختمان خود، بهترین گزینه را انتخاب کرده و از مشاوره تخصصی کارشناسان این مجموعه بهرهمند شوید.
زون بندی سیستم اعلام حریق
زون بندی اعلام حریق (یا منطقه بندی حریق) به تقسیم ساختمان به بخشهای قابل کنترل گفته میشود تا هنگام وقوع حریق، بتوان دقیقاً محل وقوع را شناسایی کرد و عملیات اطفا و تخلیه را مؤثرتر انجام داد.
اهداف اصلی زون بندی حریق
- شناسایی سریع محل وقوع حریق
- کاهش زمان واکنش به حادثه
- جلوگیری از انتشار آتش و دود به مناطق دیگر
- تسهیل در مدیریت تخلیه و عملیات نجات
- انطباق با مقررات و استانداردهای ایمنی
مثال کاربردی: ساختمان اداری چند طبقه
فرض کنید یک ساختمان اداری ۵ طبقه داریم. اگر کل ساختمان را یک زون واحد تعریف کنیم، وقتی اعلام حریق فعال شود، روی پنل مرکزی تنها عبارت «آلارم» دیده خواهد شد و اطلاع دقیقی از طبقه و محل ندارد. اما اگر هر طبقه را یک زون مجزا کنیم، در صورت فعال شدن زون ۳، میدانیم که آتش احتمالی در طبقه سوم رخ داده است. این کار، زمان منتقل کردن نیروهای اطفا و تخلیه را کاهش میدهد و احتمال سردرگمی را کم میکند.
نحوه عملکرد سیستم اعلام حریق در زونهای مختلف ساختمان
زمانی که در یکی از زونهای ساختمان حریق رخ میدهد، سیستم اعلام حریق بهصورت مرحلهبهمرحله عمل میکند تا وقوع آتشسوزی را شناسایی و اطلاعرسانی کند. ابتدا دتکتورهای مستقر در آن زون (مثل دتکتور دود، حرارت یا شعله) تغییرات غیرعادی محیط مانند افزایش دما یا وجود دود را تشخیص میدهند و سیگنالی الکتریکی به پنل مرکزی اعلام حریق ارسال میکنند. این پنل با دریافت سیگنال، زون فعال را شناسایی کرده و محل دقیق حادثه را از طریق نمایشگر یا چراغ مخصوص همان زون اعلام میکند. همزمان آژیرها و فلاشرها در ساختمان فعال میشوند تا ساکنان را از وقوع حریق آگاه سازند. (خرید دتکتور از فروشگاه آکا ایمن)
در سیستمهای پیشرفتهتر، اطلاعات مربوط به زون دچار حریق علاوه بر اعلام محلی، به اتاق کنترل مرکزی یا مرکز مانیتورینگ آتشنشانی نیز ارسال میشود. این ارتباط میتواند از طریق خطوط تلفن، شبکه یا سیستمهای هوشمند برقرار گردد. با این روش، تیمهای امداد و اطفای حریق میتوانند در کوتاهترین زمان، محل دقیق حریق را شناسایی و اقدامات لازم برای مهار آن را آغاز کنند. این فرآیند منظم و دقیق، حاصل زونبندی اصولی و طراحی صحیح مدارهای اعلام حریق در ساختمان است.
اصول و ضوابط زون بندی سیستم اعلام حریق
- محدودیت مساحت و طول زونها
یکی از مهمترین ضوابط زون بندی حریق، محدود کردن اندازه هر زون به سطح قابل کنترلی است. بر اساس مقررات ملی ساختمان ایران، مساحت هر منطقه (زون) در سیستم اعلام حریق نباید از ۲۰۰۰ متر مربع بیشتر باشد.
همچنین اگر مجموعه طبقات ساختمان بیش از ۳۰۰ متر مربع باشد، هر طبقه باید الزماً زون مجزا در نظر گرفته شود.
طول مسیر جستجو داخل هر زون نیز معمولاً نباید بیش از ۶۰ متر باشد تا فاصلهی رسیدن به محل حریق زیاد نشود.
مثال عددی: اگر طبقهای به مساحت ۱۲۰۰ متر مربع باشد، میتوان آن را یک زون تعریف کرد؛ اما اگر مساحت آن ۲۵۰۰ متر باشد، باید آن را به دو زون تقسیم نمود. - تفکیک فضاهای ویژه به زون مجزا
فضاهایی مانند راهپلهها، شفت آسانسور، موتورخانه، چاهک تهویه و مسیرهای عمودی اغلب باید به صورت زون مجزا در نظر گرفته شوند.
بهعنوان مثال، راهپلهها چون مسیر فرار حیاتیاند، اگر در همان زون سایر فضاها باشند، ممکن است دتکتورهای آن زون دیگر اختلال در تخلیه ایجاد کنند. پس بهتر است به زون مستقل تقسیم شوند. - استانداردها و مقررات مرجع
برای طراحی زون بندی، میتوانید به استانداردهای بینالمللی مانند NFPA 72 و BS 5839-1 مراجعه کنید. مثلاً در استاندارد BS 5839-1 آمده است که یک زون نباید مساحت بالای ۲۰۰۰ متر مربع داشته باشد و اگر زیربنا کمتر از ۳۰۰ متر باشد، میتوان کل آن را یک زون در نظر گرفت.
همچنین در مقررات ملی ساختمان ایران مبحث سوم نیز تعریف منطقه حریق را ارائه داده است و الزامات محدوده زون را تعیین کرده است.
نحوه زون بندی سیستم اعلام حریق
- طبقهبندی اولیه فضاها
ابتدا نقشه ساختمان را بررسی کنید و فضاها را به گروههایی تقسیم نمایید:- فضاهای عمومی (راهروها، لابی، سالنها)
- فضاهای خصوصی یا ترکیبی (دفاتر، سالنهای کنفرانس)
- فضاهای پرخطر (آشپزخانه، موتورخانه، تاسیسات)
- مسیرهای فرار و پلهها
- بخشهای نامعمول مثل پشت بام یا انبارها
پس از این، تصمیم بگیرید کدام فضاها را در یک زون قرار دهید و کدام را جدا کنید.
- ترسیم دیاگرام زون بندی
با استفاده از نقشه معماری، زونها را رسم کنید. این دیاگرام باید واضح باشد و کنار کنترل پنل اعلام حریق یک نقشه زون بندی نصب شود.
در این نقشه باید نشان دهید که کدام دتکتورها، شستیها و دیگر عناصر در هر زون قرار دارند. - تعیین تجهیزات هر زون
برای هر زون، تعداد و نوع دتکتورها (دتکتور دود، دتکتور حرارت)، شستیها، آژیرها و دستگاههای جانبی را طراحی کنید.
در سیستم آدرس پذیر، هر دستگاه دارای آدرس خاص است و میتوان تشخیص دقیقتر داشت؛ در سیستم متعارف، هر زون یک مدار مشترک دارد. - بررسی فاصله جستجو و نفوذ دود
مسیر پیمایش برای تشخیص محل دقیق آتش (فاصله جستجو) نباید زیاد باشد؛ معمولاً کمتر از ۳۰ متر توصیه میشود.
همچنین باید ملاحظه کنید که نفوذ دود از زونهای دیگر باعث تشخیص غلط نشود. برای این منظور ممکن است از موانع مقاوم در برابر حریق یا دیوارههای ضد حریق بین زونها بهره ببرید. - بازبینی و بهینهسازی
در نهایت، طرح را با کارشناسان ایمنی و آتشنشانی بازبینی کنید. ممکن است لازم باشد زونها را تقسیم یا ادغام کنید تا کارایی افزایش یابد.
مزایای زون بندی حریق
- کاهش زمان شناسایی حریق: با دانستن دقیق زون، رسیدن به محل آتش سریعتر انجام میشود.
- تسهیل عملیات تخلیه مرحلهای: بعضی ساختمانها نیاز به تخلیه مرحلهای دارند؛ زون بندی کمک میکند فقط بخشهای نزدیک به آتش ابتدا تخلیه شوند.
- افزایش اطمینان در پاسخ آتشنشانی: نیروهای آتشنشانی میدانند دقیقاً کجا را بررسی کنند.
- کاهش اختلالات و اعلامات کاذب به کل ساختمان: اگر آتش در یک زون رخ دهد، زون دیگر کمتر تحت تأثیر قرار میگیرد.
معایب و چالشهای زون بندی حریق
- طراحی اشتباه ممکن است باعث دوری زیاد بین دستگاهها شود.
- اگر در زون بزرگی چندین دستگاه فعال شوند، ممکن است تشخیص دقیق دشوار باشد.
- پیچیدگی بیشتر در نگهداری و عیبیابی.
- نیاز به هماهنگی دقیق بین طراح و مجری.
نکات حرفهای برای بهبود کارایی زون بندی حریق
- از زونهای خیلی بزرگ اجتناب کنید، حتی اگر امکان آن باشد.
- برای فضاهای پرخطر (آشپزخانه، موتورخانه)، زون مجزا در نظر بگیرید.
- در طراحی، به توسعه احتمالی ساختمان توجه کنید؛ اگر بخشی به ساختمان اضافه شود، زون بندی باید قابل توسعه باشد.
- از کابلهای مقاوم در برابر آتش برای مسیرهای ارتباط زونها استفاده کنید.
- در طراحی زون بندی اعلام حریق باید درنظر گرفته شود که زونها به گونهای باشند که پیش از وقوع فلش اور هشدار داده شود و عملیات تخلیه و اطفا آغاز شود.
چکلیست زون بندی اعلام حریق
| مرحله | آیتم قابل بررسی | معیار مناسب |
|---|---|---|
| ۱ | مساحت زون | ≤ ۲۰۰۰ متر مربع |
| ۲ | طول مسیر جستجو | ≤ ۶۰ متر |
| ۳ | تفکیک فضاهای ویژه | راه پله، موتورخانه جدا |
| ۴ | تعداد دتکتورها در زون | مطابق ظرفیت پنل |
| ۵ | بازبینی دیاگرام زون | نقشه واضح و کنار پنل |
| ۶ | استفاده از کابل نسوز | در مسیر ارتباط زون |
| ۷ | انطباق با مقررات ملی و استاندارد | مبحث سوم، NFPA، BS 5839 |
جدول مقایسه زون متعارف با زون آدرس پذیر
| ویژگی | زون متعارف | زون آدرس پذیر |
|---|---|---|
| شناسایی محل دقیق | فقط تا سطح زون | دقیق تا دستگاه |
| هزینه اولیه | کمتر | بیشتر |
| پیچیدگی طراحی | سادهتر | پیچیدهتر |
| امکان گسترش | محدود | انعطافپذیر |
| عیبیابی | کمتر دقیق | دقیقتر و سریعتر |
نکات اجرایی در نصب و راهاندازی زون های حریق
- در نصب پنل اعلام حریق، کنار آن باید نقشه زون بندی نصب شود تا کاربر و آتشنشانی بتوانند محل زون را ببینند.
- هنگام کابلکشی، از کابلی مقاوم در برابر آتش استفاده شود تا در شرایط حریق ارتباط قطع نشود.
- پس از نصب، تست عملکرد هر زون انجام دهید (تک دتکتورها، شستیها، ارتباط با پنل).
- مستندسازی زونها و نگهداری نقشهها اهمیت دارد برای تعمیرات و نگهداری آتی.
- به کاربران آموزش دهید که در هنگام زون هشدار داده، چگونه عمل کنند.
پرسشهای متداول
۱. زون بندی اعلام حریق چیست؟
زون بندی اعلام حریق به تقسیم ساختمان به بخشهای مجزا گفته میشود تا هنگام حریق، دقیقاً محل وقوع مشخص شود و عملیات اطفا و تخلیه به سرعت انجام شود.
۲. چه تفاوتی بین زون متعارف و زون آدرس پذیر وجود دارد؟
در سیستم متعارف، دستگاههای متعدد در یک مدار گروهبندی میشوند و فقط زون آلارم داده میشود؛ اما در سیستم آدرس پذیر، هر دستگاه شناسه خاص دارد و محل دقیق هر دستگاه فعال قابل تعیین است.
۳. چه ساختمانهایی نیاز به حوزی بندی حریق دارند؟
تقریباً همه ساختمانهای بزرگ یا با مساحت زیاد (بیش از ۳۰۰ متر مربع) به زون بندی نیاز دارند. در ساختمانهای کوچک که کل فضای کمتر از ۳۰۰ متر باشد، میشود کل آن را در یک زون در نظر گرفت.
4. آیا زون بندی حریق در طراحی اسپرینکلر تأثیر دارد؟
بله، اگر ساختمان مجهز به سیستم اسپرینکلر باشد، هماهنگی بین منطقه بندی سیستم اطفا و سیستم اعلام حریق لازم است تا عملکرد هماهنگ داشته باشند.
5. بزرگترین مساحت مجاز هر زون چقدر است؟
معمولاً حداکثر مساحت هر زون نباید از ۲۰۰۰ متر مربع تجاوز کند.
۶. آیا فاصله جستجو در زون محدود است؟
بله، معمولاً طول مسیر جستجو نباید بیشتر از ۶۰ متر باشد تا دسترسی به محل آتش دشوار نشود.
۷. آیا میتوان زونها را در آینده گسترش داد؟
بله، در طراحی باید امکان توسعه در نظر گرفته شود، مخصوصاً اگر از سیستم آدرس پذیر استفاده شود.
۸. آیا درب ضد حریق در زون بندی تأثیر دارد؟
بله، درب ضد حریق میتواند یک مرز فیزیکی بین زونها باشد و باید موقعیت آن در طراحی زون بندی لحاظ شود.
در نهایت، طراحی و اجرای صحیح زونبندی حریق نقش حیاتی در عملکرد مؤثر سیستمهای اعلام و اطفای حریق دارد. تقسیمبندی اصولی فضاها باعث میشود در زمان بروز آتشسوزی، محل دقیق حادثه سریعتر شناسایی و کنترل شود و از گسترش دود و حرارت به سایر بخشهای ساختمان جلوگیری گردد. زونبندی نهتنها برای رعایت استانداردهای ایمنی ضروری است، بلکه تضمینکننده حفظ جان ساکنان و کاهش خسارات مالی نیز به شمار میرود. همین حالا از فروشگاه آکا ایمن بازدید کرده و با انتخاب محصولات اعلام و اطفای حریق متناسب با نیاز پروژه خود، گامی مؤثر در جهت افزایش ایمنی و آرامش محیط زندگی یا کارتان بردارید.



